Sayfa(103-112): | |||
   Hâfız Tevfik ile gönderdiğiniz üç mes’eleye mülhidler eskiden beri ilişiyorlar. Birincisi:  Âyetin ifade ettiği zâhir ma’nasına göre: Güneşin, hararetli ve çamurlu bir çeşme suyunda gurub ettiğini görmüş, diyor. İkincisi: Sedd-i Zülkarneyn nerededir? Üçüncüsü: Âhirzamanda Hazret-i İsa’nın (A.S.) geleceğine ve Deccalı öldüreceğine dâirdir. Bu suallerin cevabları uzundur. Yalnız muhtasar bir işâretle deriz ki: Âyât-ı Kur’âniye, üslûb-u Arabiye üzerine ve zâhir nazara göre umûmun anlayacağı bir tarzda ifade ettiği için, çok def’a teşbih ve temsil sûretinde beyân ediyor. İşte Evet Kur’ân-ı Hakîmin mu’cizane belâgat-ı ifadesi bu cümle ile çok mesâili ders veriyor. Evvelâ: Zülkarney’nin mağrib tarafına seyahatı, şiddet-i hararet zamanında ve bataklık tarafına ve Güneşin gurub avânına ve volkanlı bir dağın fışkırması vaktine tesadüf ettiğini beyân etmekle, Afrika’nın tamam istilâsı gibi çok ibretli mes’elelere işâret eder. Ma’lûmdur ki: Görünen hareket-i Şems, zâhirîdir ve Küre-i Arz’ın mahfî hareketine delildir; onu haber veriyor. Hakîkat-ı gurub murad değildir. Hem çeşme, teşbihtir. Uzaktan büyük bir deniz, küçük bir havuz gibi görünür. Kelimenin manası için üzerini çift tıklayınız. | |||
yâni: Güneşin, hararetli ve çamurlu bir çeşme gibi görünen Bahr-i Muhit-i Garbînin sâhilinde veya volkanlı, alevli, dumanlı dağın gözünde gurub ettiğini Zülkarneyn görmüş. Yâni: Zâhir nazarda Bahr-i Muhit-i Garbî’nin sevâhilinde, yazın şiddet-i hararetiyle etrafındaki bataklık hararetlenmiş, tebahhur ettiği bir zamanda o buhar arkasında büyük bir çeşme havzası sûretinde uzaktan Zülkarneyn’e görünen Bahr-i Muhitin bir kısmında Güneşin zâhirî gurubunu görmüş. Veya volkanlı, taş ve toprak ve maden sularını karıştırarak fışkıran bir dağın başında yeni açılmış ateşli gözünde, semavâtın gözü olan Güneşin gizlendiğini görmüş.
